Budapeşte Deklarasyonu, 21 Mayıs'ta Macaristan'ın başkentinde düzenlenen Türk Devletleri Örgütü (OTS) Devlet Başkanları Gayrı Resmi Zirvesi'nde imzalandı.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sadyr Zhaparov, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev ve OTS Genel Sekreteri Kubanychbek Omuraliev tarafından imzalanan Deklarasyon 71 maddeden oluşmaktadır.
Avrupa ve Asya'nın kültürel ve siyasi oluşumundaki kalıcı mirasları da dâhil olmak üzere, Türk halklarının tarih boyunca dünya medeniyetine yaptıkları önemli katkıların ve Türk Devletlerinin dünyadaki çağdaş siyasi, ekonomik ve sosyal ilerlemenin yanı sıra bölgesel ve küresel barış ve güvenliği etkilemedeki önemli rolünün vurgulanması, Devlet Başkanları, Teşkilatın kurumsal temelini oluşturan ve Türk Dünyası genelinde barış, kalkınma ve dayanışma için birlik, işbirliği ve ortak arzularına rehberlik etmeye devam eden tarihi Nahçıvan Anlaşmasının ilke, amaç ve ruhuna sarsılmaz bağlılıklarını bir kez daha teyit ettiler.
Türk Devletlerinin bölgede ve ötesinde kaydadeğer siyasi, ekonomik, çevresel, sosyal ve kültürel başarılarını takdir eden Başkanlar, “Türk Dünyası Şartı ”nı Türk halklarının ortak kültür, gelenek, dil ve tarihinin temel bir ifadesi ve ortak Türk kimliğinin güçlendirilmesi için birleştirici bir çerçeve olarak kabul ettiler.
Kırgız Cumhuriyeti'nin devam eden Dönem Başkanlığını ve Macaristan'ın OTS ve Türk Devletleri ile çok yönlü işbirliğinin ilerletilmesine yönelik güçlü kararlılığını ve kayda değer katkılarını takdir eden Deklarasyon, Macaristan'ın ilk kez ev sahipliği yaptığı OTS Gayrıresmi Zirvesine verilen büyük değeri vurgulamaktadır.
Taraflar, sahip oldukları muazzam potansiyel ve ortaya çıkan fırsatları kullanarak Türk Devletleri arasındaki dayanışma, işbirliği ve eşgüdümü her alanda daha da arttırma kararlılıklarını ifade eder; Türk Dünyasının ayrılmaz bir parçası olan Macaristan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Gözlemci sıfatıyla OTS'nin çalışmalarına yaptıkları değerli katkıları memnuniyetle karşılar. Aynı zamanda, Kıbrıs meselesinin müzakere edilmiş, karşılıklı olarak kabul edilebilir ve yaşayabilir bir çözüme kavuşturulması ihtiyacını vurgulamaktadırlar.
Belgede ayrıca, “Türk Dünyası Şartı ”nda da vurgulandığı üzere, birlik ve beraberliklerini zayıflatmaya yönelik her türlü eylem ve tehdidin önlenmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Belgede ayrıca, “Türk Dünyası Şartı ”nda da vurgulandığı üzere, birlik ve beraberliklerini zayıflatmaya yönelik her türlü eylem ve tehdidin önlenmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Örgüt üyeleri, bölgede ve ötesinde barış ve güvenliğe tehdit ve zorluk teşkil eden her türlü terörizm ve sınır aşan organize suçlar, terörizmin finansmanı ve siber suçlarla mücadeleye yönelik ortak çabaları sürdürme kararlılıklarını bir kez daha teyit etmişlerdir. Bu bağlamda, Suriye'de toprak bütünlüğü ve birliği temelinde güvenlik ve istikrarın tesis edilmesi, Suriye'nin tüm bileşenlerinin katılımıyla kapsayıcı bir siyasi sürecin başarılması ve yaptırımların kaldırılması yönünde Türkiye'nin oynadığı yapıcı rolü takdirle karşılamışlardır.
Gazze'deki felaket boyutundaki insani durumdan derin endişe duyduklarını ifade eder ve kalıcı ve kapsamlı bir ateşkes, rehinelerin/tutukluların serbest bırakılması ve Gazze'ye engelsiz insani erişim sağlanması amacıyla yürütülen müzakerelere desteklerini teyit ederler; İsrail-Filistin ihtilafına adil ve kalıcı bir çözüm bulunması ve ilgili BM kararları uyarınca iki devletli çözümün uygulanması gerektiğini vurgularlar. Ayrıca, Afganistan Çalışma Grubunun kurulmasını takdirle karşılarlar.
Savunma sanayii alanında OTS kapsamında verimli çok taraflı işbirliğini geliştirme yönündeki iradelerini yineler ve Üye Devletlerin ilgili makamlarını bu yöndeki çabalarını hızlandırmakla görevlendirir.
Her türlü ırkçılık, ayrımcılık, yabancı düşmanlığı, İslam'a karşı nefret, nefret söylemi ve dezenformasyonla mücadelede işbirliğini sürdürme ve bu olguları ele almak üzere uluslararası platformlardaki çabaları uyumlaştırma taahhütlerini yinelerler.
Küresel ölçekte kültürlerarası diyaloğun teşvik edilmesinde öncü bir girişim olarak Bakü Süreci'nin başarısını takdir eder ve Azerbaycan Cumhuriyeti'ni bu konuda devam eden liderliği için takdir eder; 2026 yılında düzenlenecek 7. Dünya Kültürlerarası Diyalog Forumu'nun düzenlenmesine desteğini ifade eder.
OTS Sekretaryasının bütçesinin önemli ölçüde arttırılmasına yönelik teklifi onaylar ve OTS'nin ilk ortak finans kurumu olarak kurulan Türk Yatırım Fonunun proje faaliyetlerine başlamasının önemini vurgular.
Türk Yeşil Vizyonu ilkeleri rehberliğinde sürdürülebilir yeşil kalkınma, iklim değişikliğine uyum ve çevrenin korunmasına yönelik taahhütlerini teyit eder ve yeşil enerji ekipman ve teknolojilerinin geliştirilmesinin, iklime dayanıklı altyapının teşvik edilmesinin, enerji verimliliğinin ve Sıfır Atık yaklaşımı da dâhil olmak üzere etkin atık yönetiminin yanı sıra çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik için doğal kaynakların ve ekosistem hizmetlerinin korunması ve etkin kullanımının önemini vurgular.
Kasım 2024'te Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı'nın 29. Oturumuna başarılı bir şekilde ev sahipliği yapan Azerbaycan Cumhuriyeti'nin liderliğini, temel sonucu olan Bakü İklim Birliği Paktı'nı ve COP29 Dönem Başkanlığı kapsamında üstlendiği girişimleri takdirle karşılar.
Bölge genelinde yeşil enerji koridorlarının geliştirilmesinin önemine dikkat çeker ve yeşil enerji geliştirme ve iletimine ilişkin projelerin uygulanmasında kaydedilen ilerlemeyi memnuniyetle karşılar; Türk Devletleri Teşkilatı Hükümetleri arasında Basitleştirilmiş Gümrük Koridoru Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın yürürlüğe girmesini memnuniyetle karşılar.
Deklarasyon ayrıca, bölgesel etkileşimin arttırılmasına katkıda bulunmak amacıyla İTT'nin diğer ilgili uluslararası örgütlerle işbirliğinin güçlendirilmesi çağrısında bulunmakta ve mümkün olan her durumda uluslararası örgütler bünyesinde ortak çıkarlara dayalı olarak birbirlerinin adaylıkları, kararları, açıklamaları ve diğer girişimleri için daha güçlü karşılıklı koordinasyon ve destek çağrısında bulunmaktadır; Kırgız Cumhuriyeti'nin 2027-2028 dönemi için BM Güvenlik Konseyi ve 2028-2030 dönemi için ECOSOC adaylığını memnuniyetle karşılar ve söz konusu adaylığa yönelik ortak desteklerini teyit ederler.
Özbekistan Cumhuriyeti'nin 2035-2036 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği ve 2027-2031 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu adaylıklarını; Kazakistan Cumhuriyeti'nin 2031-2032 dönemi için 86. BM Genel Kurulu Başkanlığı, 2039-2040 dönemi için BM Güvenlik Konseyi ve 2027-2031 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu adaylıklarını memnuniyetle karşılıyoruz; Türkiye Cumhuriyeti'nin 2037-2038 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği, 2025-2029 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu ve 2026-2028 dönemi için ECOSOC adaylıkları; Azerbaycan Cumhuriyeti'nin 2025-2029 dönemi için UNESCO Dünya Miras Komitesi ve 2025-2029 dönemi için UN-HABITAT Yürütme Kurulu adaylıkları.
Dünyaca ünlü bilim adamı ve Nobel Ödülü sahibi Prof Dr. Aziz Sancar'a Türk Devletleri Teşkilatı'nın “Türk Dünyasının Birliğine Katkılarından Dolayı” Alişir Nevai Uluslararası Ödülü'nün verilmesini memnuniyetle karşılar.
Üye Devletlerin, Türk Devletleri arasında karşılıklı anlayışı, dayanışmayı ve ortak bir geleceği teşvik etmeyi amaçlayan kültürel ve insani bağları güçlendirmenin temel bir unsuru olarak gençlikle ilgili konularda işbirliğini daha da geliştirme ve yapılandırma niyetini memnuniyetle karşılar; OTS bünyesinde Gençlik ve Spor alanındaki değişim programları başta olmak üzere elde edilen ileri düzeydeki başarıları takdir eder ve OTS Gözlemcilerini birlik ve beraberliği daha da geliştirmek üzere bu tür faaliyetlere ev sahipliği yapmaya teşvik eder; TÜRKSOY'un girişimiyle Aktau şehrinin 2025 yılı için Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak ilan edilmesini memnuniyetle karşılar, bölgesel kültürel işbirliğini geliştirmeyi ve Türk mirasının zenginliğini ve çeşitliliğini kutlayan ortak girişimleri hayata geçirmeyi amaçlar. Aynı zamanda, Özbekistan Cumhuriyeti'nin Türk Kültür ve Miras Vakfı'na katılım başvurusunun desteklenmesi, OTS'deki dayanışma ve işbirliğini daha da güçlendirecektir.
Belge, silahlı çatışmalar sırasında kültürel mirasın korunmasının öneminin altını çizmekte ve Türk Devletlerinin çatışma sonrası kültürel mirasın korunması, restorasyonu ve yeniden canlandırılmasına yönelik çabalarını takdir etmektedir.
Nevruz'un kültürlerarası bir köprü ve evrensel değerlerin bir sembolü olarak kültürlerarası niteliğini ifade ederek ve Türk kültürünün derin zenginliğini ve Türk halklarının ortak değerlerini gelecek nesillere aktarma kararlılıklarını yineleyerek, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın girişimi üzerine Nevruz'u OTS bünyesinde anmaya ve kutlamaya karar verirler ve Sekretaryaya bu vesileyle kutlama etkinlikleri düzenlemesi talimatını verirler.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin 2025 yılında İTT'nin 12. Zirvesine ev sahipliği yapmaya hazır olmasını memnuniyetle karşılar.
“Afganistan'a ilişkin Ortak Bildiri ”nin kabul edilmesinin önemini vurgular.
OTS Devlet Başkanları, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán'a Türk Dünyasının dayanışma ve refahına yaptığı katkıların yanı sıra OTS Budapeşte Gayrıresmi Zirvesi müzakerelerini başarılı bir sonuca ulaştırdığı ve Macaristan Hükümeti ile halkının sıcak misafirperverliği için şükranlarını sunmuşlardır.
Kaynak: https://president.az/
